Một số rối loạn tâm thần trong động kinh | Safe and Sound

Động kinh là những “cơn” ngắn, xuất hiện đột ngột có khuynh hướng tái phát theo chu kỳ một cách định hình. Động kinh là một hội chứng có thể gặp do những nguyên nhân khác nhau. Động kinh bao gồm các cơn cấp diễn (vận động, cảm giác, ý thức, các rối loạn loạn thần) và các trạng thái rối loạn tâm thần mãn tính.

Nguyễn Thị Hồng Hạnh | Bác sĩ - Viện tâm lý và sức khỏe tinh thần SnS

Trung tâm Nghiên cứu Sức khỏe Cộng đồng và Phát triển

1. Nguyên nhân gây rối loạn tâm thần trong động kinh

Có thể phân loại rối loạn tâm thần trong động kinh theo nhiều cách tùy theo bệnh nguyên, tuổi khởi phát động kinh, biểu hiện lâm sàng, điện não đồ,...

Căn cứ vào bệnh nguyên có thể phân ra động kinh thành 2 loại:

Động kinh nguyên phát: Còn gọi là động kinh vô căn, chưa rõ nguyên nhân hoặc động kinh có căn nguyên ẩn.
Động kinh triệu chứng: Còn gọi là động kinh thứ phát, động kinh có nguyên nhân. Đó là do các tổn thương não trong bào thai, trong lúc đẻ và quá trình phát triển của cá thể như các bệnh nhiễm khuẩn thần kinh, rối loạn chuyển hoá, chấn thương sọ não, u não,...

Ảnh 1: Dựa vào bệnh nguyên, có 2 loại động kinh là động kinh nguyên phát và động kinh thứ phát

Theo lâm sàng, điện não, Gastaut đã phân loại động kinh như sau:

Các cơn cục bộ:

Với các triệu chứng đơn sơ (vận động, giác quan, thực vật,...).
Với các triệu chứng phức tạp (rối loạn ý thức, cảm xúc, tâm lý, vận động).

Toàn bộ hoá thứ phát:

Các cơn toàn bộ (cơn vắng, cơn co giật, cơn mất trương lực, cơn bất động,...).
Các cơn một bên (cơn co giật ½ người, cơn đổi bên,...).

2. Các biểu hiện lâm sàng

2.1. Cơn co giật toàn bộ (cơn lớn): Bao gồm 3 giai đoạn

Giai đoạn bắt đầu: Thường xảy ra đột ngột song cũng có thể có cơn thoáng báo. Theo các bác sĩ tâm thần, bệnh nhân đang bình thường bỗng nhiên tái mặt, có thể kêu ú ớ không rõ tiếng rồi mất ý thức. Bệnh nhân có thể ngã ra bất cứ chỗ nào nên thường có tổn thương.
Giai đoạn co cứng (kéo dài khoảng 10-20s): Bệnh nhân trợn ngược mắt, có thể có hiện tượng quay mắt, quay đầu về một phía, hàm răng nghiến chặt có thể cắn phải môi, lưỡi.

Chi trên ở tư thế gấp (cả khuỷu, cổ tay, ngón tay,...) ở sát thân. Chi dưới ở tư thế duỗi nhưng các ngón chân gập lại. Mặt bệnh nhân tím dần rồi ngừng thở, đồng tử giãn, các phản xạ mắt đều mất. Ở giai đoạn này đã có thể có dấu hiệu Babinski. Đang co cứng, bệnh nhân bỗng hít mạnh rồi thở hắt ra và bắt đầu chuyển sang giai đoạn co giật.

Giai đoạn co giật (kéo dài từ 1-2 phút): Bệnh nhân co giật mạnh các cơ (các chi) một cách nhịp nhàng, cân xứng, toàn bộ với một cường độ (biên độ) tăng dần và tần số giảm dần.

Ảnh 2: Bệnh nhân co giật các cơ một cách nhịp nhàng, cân xứng

Co thể co giật thành từng đợt, giữa các đợt có doãi cơ ngắn, mồ hôi ra nhiều, có thể có đái dầm, ỉa đùn. Phản xạ gân xương có thể tăng, có thể mất.

Giai đoạn doãi cơ (kéo dài khoảng 25-30 giây): Đó là lần doãi cơ cuối cùng của các cơn co giật. Bệnh nhân nằm mềm nhũn, bất động, thở rống, khò khè. Giai đoạn này có thể có triệu chứng thần kinh khu trú.

Các bác sĩ tâm thần cho biết, bệnh nhân có thể tiếp tục ngủ say, sau khi tỉnh dậy không nhớ gì đã xảy ra. Bệnh nhân cũng có thể tỉnh dần, trải qua một trạng thái ý thức lờ mờ, u ám, người mệt mỏi. Trong trạng thái đó có bệnh nhân trở nên hung dữ, manh động hoặc có các hành vi nguy hiểm.

Toàn bộ cơn lớn thường kéo dài 2-3 phút. Nếu sau cơn 2-3 phút bệnh nhân không tỉnh lại mà lại tiếp tục vào cơn khác và cơn khác tiếp thì gọi là động kinh liên tục. Nếu kèm theo hôn mê kéo dài, nhiều rối loạn thực vật trầm trọng (sốt cao, ure máu tăng,...) thì gọi là trạng thái động kinh.

2.2. Trạng thái hoàng hôn

Đây là trạng thái loạn thần cấp thường gặp của động kinh và hay gặp trong giám định pháp y tâm thần. Đặc điểm của trạng thái hoàng hôn là khởi phát cấp diễn ra đột ngột, cơn thường kéo dài vài giờ. Sau cơn bệnh nhân quên các sự việc đã xảy ra.

Trạng thái hoàng hôn thường tiếp sau cơn động kinh lớn. Các bác sĩ tâm thần cho biết, bệnh nhân trong trạng thái phân vân, ngơ ngác, trả lời chậm, nhận biết mơ hồ những vấn đề thực tế xung quanh. Có bệnh nhân lại chìm ngập trong các vấn đề trừu tượng như tôn giáo, chính trị, vũ trụ,...

Ảnh 3: Trạng thái hoàng hôn thường diễn ra sau cơn động kinh lớn

Trạng thái hoàng hôn còn gọi là trạng thái ý thức “thu hẹp”, “hình ống”,... Theo các bác sĩ tâm thần, bệnh nhân trong trạng thái ý thức mù mờ, như sống trong cảnh mộng, song định hướng còn đúng, còn nhớ và còn thích nghi được với môi trường xung quanh. Trong trạng thái này bệnh nhân bị tràn ngập trong những hiện tượng lạ lùng, có thể có nhiều ảo tưởng, ảo giác, ý tưởng thần bí. Bệnh nhân có thể có các hành vi bỏ chạy, lang thang, có thể có khuynh hướng hành hung, giết người, tự sát hay phá hoại, độc ác. Song có bệnh nhân lại có ý tưởng cao đẹp: xây dựng, tôn giáo, trật tự xã hội,...

Các giai đoạn hoàng hôn và tỉnh táo có thể thay thế xen kẽ lẫn nhau trong nhiều ngày,

2.3. Biến đổi nhân cách động kinh

Theo các bác sĩ tâm thần, những người bị động kinh lâu ngày có thể xuất hiện những nét biểu hiện nhân cách đặc trưng, còn gọi là tính cách hay nhân cách động kinh:

Tính bất ổn định: Nhìn chung, các bác sĩ tâm thần cho rằng, khí sắc và hoạt động của bệnh nhân động kinh là không ổn định, luôn thay đổi và đặc biệt là thay đổi rất đột ngột. Bệnh nhân đi từ niềm nở quá đáng đến ghét bỏ thậm tệ, khi thì hiền từ độ lượng khi thì hung dữ xấu xa, khi thì lễ phép quá độ khi thì thô lỗ láo xước, khi thì vui vẻ cởi mở, khi thì cau có im lặng.

Ảnh 4: Những người bị động kinh lâu ngày có thể xuất hiện tính cách hay nhân cách động kinh

Tính bùng nổ: Theo các bác sĩ tâm thần, bệnh nhân động kinh thường có phức cảm về bệnh, thường là phức cảm tự ti (bi quan vì sự bất lực, đau khổ vì sự sút kém, đa nghi về sự khinh miệt của người khác,...). Cho nên bệnh nhân dễ phản ứng với xung quanh và phản ứng thường mang tính bùng nổ. Một lời nói sơ ý, một cử chỉ nhỏ cũng làm bệnh nhân xanh xám mặt mày, vứt bỏ công việc đang làm, có thể đập phá, chửi bới, kích động tấn công.

Có hiện tượng chế ngự lẫn nhau giữa biến đổi nhân cách và cơn động kinh (cơn động kinh thưa đi thì biến đổi nhân cách nhiều lên).

Tính bảo thủ: Bệnh nhân có tình cảm gắn bó chặt chẽ với gia đình, nghề nghiệp,... Song ngược lại khi có thành kiến lại rất dai dẳng, khó xoá bỏ được.

Các bác sĩ tâm thần cho rằng, bệnh nhân thường suy nghĩ chậm chạp, khó chuyển từ chủ đề này sang chủ đề khác (nên còn gọi là tư duy dậm chân tại chỗ). Bệnh nhân thường nói về một chủ đề không thể cắt ra được với rất nhiều chi tiết thừa. Bệnh nhân bảo vệ những tập quán cũ, thích lễ nghi tôn giáo,... Bệnh nhân có khuynh hướng chi ly, thích ngăn nắp. Mọi việc đều muốn đi vào chi tiết vụn vặt, không thích tóm tắt, rút gọn.

Tính vị kỷ: Bệnh nhân thường quá lo lắng về bệnh tật của mình, vòng quan tâm ngày càng thu hẹp. Vì thế bệnh nhân trở nên vị kỷ, đòi hỏi được mọi người chú ý chăm sóc.